Honden maken gebruik van lichaamstaal om met elkaar te communiceren, nog meer dan mensen. Door op de lichaamstaal te letten kun je beter begrijpen wat je hond voelt en hier dus beter op inspelen. Let wel op, het gaat om afwijkingen van hoe de hond er uit ziet. Zo noem ik bijvoorbeeld rimpels in het vel, maar er zijn honden die gewoon zo los in hun vel zitten dat ze altijd rimpels hebben. Voor hun geld dan dat je aan hun vel niets af kunt lezen. Dus let goed op je hond op de momenten dat hij op zijn gemak is. Dat wordt je ‘standaard’ en vervolgens kun je aan de hand van de kenmerken die ik hieronder beschrijf bekijken wat je hond communiceert als hij van ‘deze standaard’ afwijkt.
Net als in mensentaal één letter vaak niet zoveel zegt, zegt één lichaamsdeel bij honden vaak ook niet zoveel. Een veelgehoorde mythe is bijvoorbeeld dat een kwispelende hond vrolijk is. Maar wist je dat een kwispelende hond ook kan bijten. Het kwispelen betekent namelijk opwinding. En dat kan zowel opwinding van blijheid als van woede zijn, de rest van zijn lichaam kan je dat vertellen.
Je mag letten op zijn gewichtsverdeling, de hoogte van het lichaam, de staart, de ogen, de oren en de bek. Samen vertelt dit hoe een hond zich voelt. Iets om in je achterhoofd te houden is dat bij honden, net als bij de meeste andere diersoorten, recht in de ogen kijken als bedreigend wordt beschouwd. En dat je bedreigender lijkt als je jezelf groot maakt. Dit zie je namelijk terug in de lichaamstaal.
Als een hond ontspannen staat is zijn gewicht in het midden. Maar een hond kan ook achteruit of vooruit leunen. Als een hond zijn gewicht op zijn achterpoten draagt en dus naar achteren helt is hij terughoudend, als hij naar voren helt is hij van plan ergens op af te gaan.
Een hond heeft een ontspannen houding, op die manier staan kost hem de minste kracht. Maar hij kan zich ook bewust een beetje door zijn poten laten zakken, waardoor het hele lichaam lager komt te staan. Hiermee communiceert een hond dat hij geen conflict wil. Op onderstaande foto zie je hier een voorbeeld van. Aan de overige lichaamstaal van deze hond te zien is hij gespannen. Maar niet iedere hond die een lage houding aan neemt is bang. Je ziet bijvoorbeeld soms ook hele zelfverzekerde honden een lage houding aannemen als ze met pups, of hondjes van kleine rassen spelen. Soms gaan ze hier zelfs bij liggen. Het is dan alsof ze communiceren; je hoeft niet bang voor mij te zijn.
Zoals eerder gezegd betekent kwispelen niet per se dat een hond vrolijk is. Je kunt er meer aan aflezen, afhankelijk van hoe hij beweegt en hoe hoog hij gehouden wordt.
De staart kan ook op verschillende hoogtes gehouden worden. De neutrale staarthouding zie je als je hond ergens loopt waar hij zich op zijn gemak voelt. Dit kan heel erg per hond verschillen, zo hebben whippets bijvoorbeeld een veel lagere staartaanzet en dus houding dan bijvoorbeeld een airedale terrier.
Je kunt de hoogte van de staart zien als een soort meetinstrument die de gemoedstoestand van je hond toont.
In de neutrale positie is hij ontspannen.
Houdt hij hem stijf naar achter, dan is hij alert of afwachtend.
Een hogere staart is een dreiging, met als toppunt een staart die recht omhoog steekt. Een hond die dit doet geeft een waarschuwing af: Ik ben de baas, of, als je nu niet stopt ga ik over tot aanval.
Als de staart juist lager is dan de neutrale positie, dan geeft een hond aan dat hij zich niet op zijn gemak voelt. De meest extreme versie hiervan is een staart die helemaal onder het lichaam krult. Dit kun je vertalen met: Doe mij alsjeblieft geen pijn.
De snelheid waarmee de staart beweegt zegt iets over de mate van opwinding. Hoe sneller de staart beweegt, hoe hoger de opwinding.
De breedte van de zwiep zegt meestal ook iets: hoe breder de zwiep, hoe gelukkiger de hond.
Een ‘vrolijke hond’ zal zijn staart, vaak inclusief billen, breed heen en weer flappen op een neutrale hoogte.
Soms zie je dat een hond zijn staart vrij stijf omhoog houdt terwijl deze kort en snel heen en weer flapt. Dit is een dreigende houding waarmee de hond aangeeft dat hij klaar is om aan te vallen. Als jouw hond, of een naderende hond, dit doet is het verstandig om je hond bij je te roepen zodat je ruzie kunt voorkomen.
Vreemd als het klinkt, maar aan de vacht van je hond kun je ook iets aflezen. Op het moment dat je hond gespannen is, dan spant hij ook zijn vel aan. Als je er op let zal het verschil je vanzelf op gaan vallen. Je ziet vaak dat er door de spanning op de huid een soort ‘rimpeltjes’ boven op het hoofd ontstaan en ‘wallen’ onder de ogen. Bij honden die heel los in hun vel zitten is dit natuurlijk niet te zien. Op onderstaande foto zie je een hond die zijn vel gespannen heeft. Zie je dit, dan weet je dat je hond angstig is.
Een ontspannen hond heeft zijn bek losjes open hangen. Op het moment dat hij onzeker is over de situatie doet hij zijn bek dicht. Op bovenstaande foto zie je ook dat het hondje zijn bek dicht heeft.
Honden houden hun bek ook dicht als ze ruiken, maar ze zijn dan natuurlijk niet per definitie angstig. Honden begroeten elkaar door aan elkaar te snuffelen. Lopen twee honden dus met ontspannen geopende bek op elkaar af en gaan hun bekken dicht zodra ze bij elkaar zijn, dan komt dit dus waarschijnlijk door het ruiken.
Honden kunnen hijgen om warmte kwijt te raken. Maar het kan ook een teken van stress zijn. Dus is je hond heel hard aan het hijgen, zonder dat hij zich net hevig ingespannen heeft en zonder dat het buiten heel warm is, dan is er een grote kans dat hij bang is.
De meeste dieren, waaronder honden, vermijden het om elkaar in de ogen te kijken. Naar iemand staren is namelijk een agressieve manier om iemand uit te dagen. Je kunt het vertalen naar ‘ik ben de baas en als je daar anders over denkt dan zul je het weten’.
Ondanks dat honden oogcontact dus meestal vermijden, kun je veel aan hun ogen aflezen. Op onderstaande foto zie je een neutrale ‘oog-houding’. Het oog is rond en je ziet geen wit. Je ziet dat de hond ontspannen voelt en er niets aan de hand is. Af en toe knippert de hond en gaat het ooglid dus even dicht.
Zoals eerder gezegd is staren niet beleefd, een hond kan zijn ogen dus dicht knijpen als een vriendelijk teken. We noemen dit ook wel ‘zachte ogen’. Dan zijn de ogen niet wijd open gesperd, maar ontspannen en daardoor iets meer ovaal. Op onderstaande foto zie je een ontspannen oog. Je hond kan zijn ogen dichtknijpen omdat hij je heel lief vindt en van de aandacht geniet. Maar het kan ook een middel zijn om te communiceren dat een hond het goed bedoelt en niet aangevallen wil worden. Let dus goed op de overige lichaamstaal om te zien of de hond wil dat je in de buurt komt, of juist vraagt om hem met rust te laten.
Een hond die gespannen is zal zijn ogen juist zo ver mogelijk open houden. Honden die iets verdedigen en bereid zijn tot aanval over te gaan zie je staren. Als een hond het conflict liever wil vermijden dan draait hij zijn hoofd weg. Maar een angstige hond zal hetgeen dat hem bang maakt wel in de gaten willen houden. Daardoor draaien de ogen in de richting van ‘het gevaar’ en ontstaat iets wat we ook wel ‘maanogen’ noemen. Naast het grote gekleurde deel van het oog van je hond zie je namelijk oogwit in de vorm van een maan. Zie je dit in de ogen van een hond, dan is er een grote kans dat hij angstig is. Zie onderstaande foto.
Honden communiceren ook met hun oren, bij rassen met hangende oren is dit minder goed zichtbaar. De oorbasis zal dan dezelfde bewegingen maken, maar omdat dit niet zo opvalt kun je bij deze honden beter naar de rest van het lichaam kijken.
Net als bij de staart hebben honden ook een neutrale oor positie.
Je hond kan zijn oren ook plat naar achteren leggen. Als ze een klein beetje platter zijn, dan kan dit zowel angst als een onderdeel van een begroeting zijn. Kijk dan dus naar de rest van de lichaamstaal. Liggen de oren helemaal plat tegen het lichaam, dan is de hond angstig. Plat en een beetje naar buiten is een teken van onderdanigheid, je hond heeft dan gevoel dat iemand of iets agressief is en probeert de situatie te sussen.
Om beter te horen gaan de oren juist omhoog. Als je hond een onbekend geluid hoort kun je zijn oren soms zien draaien, om de bron van het geluid te vinden. Maar oren die van positie blijven veranderen geven aan dat de hond verward is en zich geen houding weet te geven. Oren die omhoog staan zijn dus alert. Dit kan zowel vrolijk alert, als klaar om in de aanval te gaan alert zijn. Let dus op de rest van de lichaamstaal om te zien waar je mee te maken hebt.
Sommige honden gaan te pas en te onpas liggen. Honden kunnen zich klein maken als ze het gevoel hebben dat ze hun onderdanigheid moeten tonen, als een soort zwaaien met een witte vlag. Liggen is een hele lage houding, maar natuurlijk gaan honden niet alleen liggen om zich over te geven. Ze liggen namelijk ook als ze ontspannen zijn.
Een hond die zich overgeeft ligt helemaal op zijn rug. Dus ligt een hond op zijn zij te spelen, dan voelt hij zich waarschijnlijk erg op zijn gemak. Sommige honden spelen graag liggend. Als een hond op zijn rug ligt kun je aan de spierspanning zien waarom hij dit doet. Een hond die zich overgeeft houdt al zijn spieren gespannen en zijn poten zijn naar binnen gebogen, terwijl een hond die er relaxed bij ligt deze spanning niet toont. Op de linker foto zie je hoe een hond zich overgeeft en hoopt om met rust gelaten te worden, op de rechter foto zie je een hond die het heerlijk vindt dat er op hem gekauwd wordt.
Sommige honden gaan op hun buik liggen als ze een andere hond aan zien komen. Ze zijn dan meestal onzeker over welke houding ze het best aan kunnen nemen. Als je op je buik ligt is deze zwakke plek beschermd. Vervolgens kan de hond onderdanig of dominant op staan, afhankelijk van wat de andere hond communiceert.
Er wordt wel eens gezegd dat het gaan liggen een uitnodiging om te spelen is. Dit is inderdaad zo als een hond het tijdens het spel doet. Gaan liggen voordat de eerste begroeting plaats gevonden heeft is heel anders dan gaan liggen tijdens het spel. Liggen voor de begroeting kan wel tot spel leiden, maar meestal is de hond dan wel gespannen omdat hij de andere hond nog aan het aftasten is. Gaan liggen tijdens het spel is meestal wel een uitnodiging om verder te spelen. Soms zie je dan ook een spelbuiging, waarbij de billen in de lucht blijven, zoals op onderstaande foto. De hond bevestigt dan dat het wat hem betreft nog steeds spel is. Zo kan hij zijn speelpartner geruststellen of kalmeren.
Als een hond zijn tanden laat zien denken we al snel aan grommen. Maar er zijn nog twee andere opties. Een ‘submissive grin’, ook wel glimlach genoemd en het spel-gezicht. Het slechte nieuws is dat ze nogal op elkaar lijken. Vooral ‘de glimlach’ en de grom zijn bijna niet van elkaar te onderscheiden. Het goede nieuws is dat de rest van de lichaamstaal het verschil wel laat zien.
Een grom is een signaal dat de hond op het punt staat om aan te vallen. Zijn hele lichaam is hier dus klaar voor. Let daarom op een stijve lichaamshouding met strak vel. Het oogcontact is hard; starend, of met maanogen. En de hond maakt zich heel groot of juist heel klein. Hieronder zie je een foto van een grommende hond.
Een ‘glimlach’ is een signaal van de hond dat hij goed bedoelt en zie je meestal alleen tijdens het begroeten. De hond is dan heel beweeglijk en je ziet juist zachte of samengeknepen ogen. Op youtube vind je hier een video van een glimlach. Deze hond lijkt overigens onzeker over iets wat de vrouw van hem vraagt, maar de glimlach die je ziet is zeker niet uit angst voor haar. Ik gok dat hij de trap gewoon niet af durft:
Het spel-gezicht zie je, zoals de naam al zegt, bij sommige honden tijdens het spel. Je ziet ook tanden, maar de bek wordt veel ontspannender open gehouden. Je ziet de mondhoeken dus ook niet naar boven of onder gaan. Ook de rest van het lijf is soepel en vrij van spanning. Zie onderstaande foto voor twee honden die hun spel-gezicht trekken.
Zoals eerder gezegd is het dus belangrijk om het hele plaatje te bekijken. Een angstige hond toont, naast bovengenoemde punten, veel meer spierspanning. Een ontspannen hond oogt soepel en een gespannen hond meer als een stijve hark. Hoe meer je er op gaat letten, hoe makkelijker het wordt om je eigen hond en honden van anderen te ‘lezen’. Zodra je weet hoe je hond zich voelt kun je beter inspelen op wat hij nodig heeft.